همه ساختارها برای زیست بهتر سالمندان باید تغییر کند
آخرین آمارها از وجود 12 میلیون سالمند در کشورو افزایش روزافزون آنان تا 20 سال آینده و تا مرز 30 میلیون نفر خبر میدهند.چنین عددی حکایت از لزوم یک آمادهباش کامل و مهیا نمودن شرایط برای زیست بهتر سالمندان دارد. به نظر میرسد وزارت مسکن و شهرسازی ، سازمان نظاممهندسی کشور، شهرداریها و انجمنهای تخصصی حوزه ساختوساز در کشور بایستی تغییرات اساسی در طراحیهای آینده منازل و محل سکونت ساکنان شهرها را در دستور کار خود قرار دهند . با توجه به بررسیهای میدانی و پرسشگری از خانوادههایی که اعضای سالمند دارند و بررسی گرفتاریها و مشکلاتی که خانوادههای سالمندان در طی این سالها با آنها دستبهگریبان بودهاند، فهرستی از تغییرات لازم حاصلشده است:
1- تغییر طراحی آپارتمانها : با توجه به اینکه طی سالهای گذشته ساختار جمعیت کشور ایران جوان بوده بنابراین معماران و سازندگان طراحی سکونتگاهها را عموماً با توجه به این شرایط رقمزدهاند درحالیکه این ساختار طی 4 دهه گذشته تغییریافته و بخشی از ساختمانهای قدیمی و یا آپارتمانهایی که در حال حاضر بهعنوان سکونتگاه مورداستفاده مردم قرار میگیرد فاقد کارایی بوده و الزاماً باید تغییراتی در آنها ایجاد گردد.
البته بدیهی است که یک سری از ایده آلها و تغییرات لازم در شرایط کنونی و با افزایش شهرنشینی و جمعیت شهرها قابلدستیابی نیست و بهناچار باید به شرایط موجود تن داد.مواردی مانند لزوم وجود حیاط و فضای سبز در منازل که همگی ما خیلی خوب به یاد داریم که چه نقش مهمی را در ایجاد ارتباطات بین همسایگان ایفا میکرد. در سالهای اخیر تغییر شرایط اقتصادی و اجتماعی کشور موجب تغییرات بزرگی در سبک زندگی مردم و جدا ماندگی آنها از طبیعت و فضای سبز شده و درعینحال موجبات قطع دورهمیهای همسایگی و بهتبع آن کاهش ارتباطات اجتماعی و بروز مشکلات روحی و روانی را فراهم آورده است.
خیلی از ما خاطرههایی داریم که بهویژه در مناطق جنوبی شهر همسایهها بعضاً در حیاط منازل یکدیگر جمع میشدند و علاوه بر استفاده از فضای محدود سبز منازل با دم کردن چای و گفتوگو در مورد مسائل روزانه گذران عمر میکردند و در حد خود نسبت به حل مشکلات یکدیگر تلاش میکردند . کسانی که امروز پا به سالمندی گذاشتهاند به خاطر میآورند که در همین خانههای کوچک چه مراسمی از قبیل ازدواج فرزندان ، مراسم ترحیم و یا پختوپز نذریها صورت گرفت. با حذف حیاط در بسیاری از خانهها و تبدیل آنها به آپارتمانهای های کوچک و کم نور زندگی از حالت پویا و فعال به حال منفعل و افسرده تغییر پیدا کرد . غمانگیزتر اینکه فضای سبز بسیاری از خانواده بهویژه سالمندان در بسیاری از مناطق کاهش یافت و دوره همیهای دوستانهتر که در محیطهای کوچک شکل میگرفت جایش را یا به پارکهایی داد که بهناچار فاقد حریم خصوصی بود و یا اینکه کلاً جایگزینی برای آن پیدا نشد.
در شرایط حاضر از طراحان و مهندسان انتظار میرود که همان حیاط مشترک و کوچک مجتمعهای آپارتمانی را بهگونهای طراحی و اجرا کنند که قابلیت استفاده بیشتری برای تجمع همسایگان داشته باشد.
2- تغییر اندازه و حجم آسانسور: در شرایط اجباری زندگی آپارتماننشینی سازندگان بدون در نظر گرفتن اینکه در آینده این ساکنان سالمند خواهند شد و دشواریهایی که این محل سکونت برایشان ایجاد خواهد کرد نسبت به ساختوساز منازل اقدام کردند . اما حالا پس از سالها این گرفتاریها رخ نشان داده . مثلاً سالمندی که لزوماً باید برای بیرون آمدن از منزل باید از ویلچر استفاده کند و ویلچرش در آسانسور جا نمیشود! یا سالمندی که دچار بیماری شده و اورژانس برای جابجایی او و اعزام به بیمارستان باید از برانکارد استفاده کند و امکان استفاده از این وسیله میسر نیست و مأموران اورژانس و خانوادهها باید سالمند و بیمار را در آسانسور به دوش بکشند تا در طبقه پائین او را سوار برانکارد کنند .همین وضعیت اسفبار برای انتقال پیکر سالمندانی که در منزل فوت میکنند نیز وجود دارد و از شأن انسانی میکاهد.
3-تغییر طراحی و اندازه حمام و سرویسهای بهداشتی: مشکل اندازه درب سرویسهای بهداشتی و فضای داخلی آنها ازجمله مواردی است که ساکنان بیشتر ساختمانها فارغ از متراژ با آنها مشکلدارند . متأسفانه اندازه درب ورودی توالتها بین 60 تا 80 سانتیمتر هست که این اندازه برای جابجایی سالمند با ویلچر و یا وسایل منتقلکننده اصلاً مناسب نیست . اگر شما بخواهید دست سالمند خود را بگیرید و او را تا داخل سرویس بهداشتی همراهی کنید باز در مدخل ورودی بهسختی امکان تردد خواهید داشت .بنابراین هم در اندازه درب ورودی سرویسهای بهداشتی و هم در بخش بازشوی آن باید تغییراتی مطابق با استانداردهای جهانی صورت گیرد. متأسفانه بعضاً مشاهدهشده که تعدادی از سالمندان پس از سکته و یا سرگیجه و زمین خوردن در توالت ، پشت درب سرویس بهداشتی سقوط کردهاند و زمان طلائی برای نجات آنها کاملاً ازدسترفته است .
4- استفاده از خانههای هوشمند و سبز:امروزه در دنیا فارغ از اینکه ساکنان منزل دارای چه سن و سالی هستند طراحیها به سمت خانههای هوشمند و خانههای سبز در حال تغییر هست . خانههای هوشمند از این حیث که به مراکز اورژانس ، پلیس و آتشنشانی وصل است،میتواند به هنگام بروز حوادث باعث نجات جان ساکنان شود .همچنین کاهش هزینههای سرمایش و گرمایش و استفاده از هوای سالم در این خانهها بشدت بر روی حفظ سلامت سالمندان تأثیرگذار است.
5-استفاده از نور کافی: در سنین سالمندی استفاده از نور خورشید و تأمین ویتامین دی برای سالمندان از اهمیت بالائی برخوردار است سکونت در این واحدها باید بهگونهای باشد که سالمندان بدون زحمت بتوانند از مواهب خدادادی نور خورشید استفاده کنند .
6-دسترسی سالمندان به فضای سبز و امکانات ورزشی عمومی : حضور در طبیعت و استفاده از گل و گیاه و درخت و نشستن در فضای سبز برای سالمندان از واجبات است . متأسفانه به دلیل طراحی نامناسب فضای شهری دسترسی سالمندان به این مناطق بسیار محدود است . هرچند استفاده از مزارع و باغات و سبزهزارها برای روستائیان و افرادی که ر مناطق سرسبز زندگی میکنند این دسترسی امکانپذیر است اما در مناطق شهری تأمین این امکانات با محدودیتهای بسیاری مواجه است .در خصوص استفاده سالمندان از امکانات ورزشی باشگاهی محدودیتها بسیار است . هرچند شهرداریها در محیطهای باز پارکها با نصب یک سری امکانات ورزشی شرایط را برای استفاده ابتدائی مردم و سالخوردگان فراهم کردهاند اما ورزش با لباس غیرورزشی با امکانات غیراستاندارد و بدون حضور مربی چندان موفق نخواهد بود . متأسفانه تعداد کثیری از سالخوردگان ما به دلیل عدم امکان پرداخت هزینههای ورزشی باشگاهی انجام حرکات ورزشی که باعث شادابی و سلامتیشان میشود را ندارند و در سالهای بالای هفتاد و هشتادسالگی با پرداخت هزینههای درمانی و کیفیت بسیار پائین زندگی گذران عمر میکنند .
7-توسعه امکانات ورزشی آبدرمانی:برای سالمندان هیچ ورزشی بهاندازه آبدرمانی مفید فایده نیست . برخلاف خستگی سالمندان در ورزشهای معمولی ، حضور در استخر علاوه بر شادابی و نشاط سبب احساس کموزنی و انجام راحتتر تمرینات ورزشی میشود . خوشبختانه در حال حاضر باهمت تعدادی از سرمایهگذاران بخش خصوصی در حوزه ورزشهای آبی روز بروز شاهد گسترش لوازم و تجهیزات در حوزه آبدرمانی هستیم .انتظار میرود با توجه به هزینههای بالای این ورزش و عدم امکان پرداخت این هزینهها توسط بسیاری سالمندان شهرداریها برای گسترش این قبیل ورزشها کمک مؤثری کنند .
8-توسعه ناوگانهای حملونقل ویژه سالمندان :اگرچه درگذشته اقداماتی از سوی دولت برای بهسازی معابر و وسایل حملونقل عمومی جهت استفاده معلولان عزیز انجام شد ولی به نظر میرسد با گسترش سالمندی در کشور امکانات بیشتری برای رفاه حال عمومی سالمندان در حوزه حملونقل عمومی و نیز واردات برخی از خودروهای مخصوص سالمندان نظیر ونهایی که امکان باز شدن درب آنها از بغل و یا انتهای خودرو وجود دارد برای تردد در حوزه شهری و بینشهری بهنحویکه امکان جابجایی سالمند با ویلچر و سایر تجهیزات موردنیاز آن وجود داشته باشد از ضروریات امروز جامعه بهحساب میآید . باید توجه داشت که سالمندان نظیر سایر افراد سالم جامعه حقدارند تا از همه امکانات و مواهب به نحو شایستهای بهرهمند شوند آنان نباید به خاطر بعضی از محدودیتها باقی عمر خود را در منزل و یا سرای سالمندان بسر برند . این وظیفه همه ماست تا با شرایط پیشآمده بهترین امکانات را برای سالمندان که خود ما نیز فردا در این شرایط قرار میگیریم مهیا کنیم.
9-لزوم سرمایهگذاری در ایجاد اماکن گردشگری و بوم گردی سالمندی : گردش و تفریحات سالم و استفاده از طبیعت و لذت بردن از جاذبههای گردشگری در داخل و خارج از ضروریات زندگی انسانها است . اگرچه در سالهای اخیر به دلیل تنگناهای اقتصادی گردش و تفریح برای بسیاری از مردم شبیه به رؤیا شده است ولی خوشبختانه بسیاری از افراد خوشذوق کشورمان در مناطق مختلف روستایی با به سازی و تغییرات و تعمیرات اساسی در زیستگاههای قدیمی مبادرت به راهاندازی و بهرهبرداری از امکانات خودکرده و با استفاده از قابلیتهای ساکنان روستاها توانستهاند امکاناتی را برای لذت بردن از مواهب طبیعی و جاذبههای فرهنگی برای مردم مهیا کنند . البته برای استفاده سالمندان از این قبیل مراکز لازم است تا شرایط حضور از قبیل تهیه تخت ، سرویسهای بهداشتی و حمام ، وسایل گرمایش و سرمایش ، راهها و جادهها و وسایل حملونقل بهگونهای تأمین شود که امکان حضور سالمندان در این مناطق مهیا شود .
10-درخواست از بخش خصوصی برای احداث کانونهای سالمندی : در فرهنگ ما آخرین مرحله برای نگهداری از سالمند سرای سالمندان است . عموم مردم ما حضور پدران و مادران را در منزل برکت خانواده میدانند و ترجیح میدهند تا زمانی که شرایط نگهداری برایشان سخت و غیرممکن نباشد پذیرای آنان باشند . ولی لزوم زندگی شهری ازجمله کار کردن زوجین و نیز فضای کوچک خانهها در بسیاری از موارد و علیرغم میل باطنی این امکان را از خانوادهها سلب میکند و ناچار ترجیح میدهند برای مراقبت بهتر سالمندشان آنها را به مرکز نگهداری شبانهروزی منقل کنند . اما اگر کانونهایی وجود داشته باشد که سالمندان روزهای خود را همراه با هم سن و سالان خود و در یک محیط امن و با تفریحات مناسب سن و شأن خود بگذرانند و شبهنگام به منزل برگردانده شوند، مشکلات بسیاری حلشده و بار عذاب وجدان و زحمت نیز بر دوش هیچیک از طرفین نخواهد بود.
11-توسعه سرویسهای بهداشتی در سطح شهرها برای استفاده شهروندان بهویژه سالمندان : ازجمله معضلات اساسی شهروندان بهویژه سالمندان در محدوده شهرها کمبود و یا نبود سرویسهای بهداشتی است . سالمندان با توجه به کهولت سن ولزوم مصرف آب آشامیدنی در روز نیازمند استفاده از سرویسهای بهداشتیاند ولی متأسفانه در ساختار شهرهای بزرگ این نیاز تأمین نشده است .بنابراین در شرایطی که کشور رو به سالمندی میرود شورای شهرها و شهرداریها باید بر برای احداث توالتهای عمومی تمیز تدابیری اتخاذ کنند.
12-ورود شرکتهای جدید تولیدی جهت طراحی و ساخت لوازم و تجهیزات دوره سالمندی : امروزه شرکتهای زیادی در جهان با استفاده از فناوریهای جدید برای ساخت و تجهیز لوازم موردنیاز سالمندان در تلاشاند تا پاسخگوی نیاز این بازار گسترده باشند . در ایران نیز ما نیازمند ایجاد چنین شرکتهای برای حضور در بازار ایران و بازارهای صادراتی هستیم اگرچه تعدادی شرکت درزمینهٔ تأمین تجهیزات اخیر کار خود را شروع کردهاند ولی در زمینههای بهرهمندی از تجهیزات تک هنوز با کمبود اساسی مواجهیم
13-اجازه دولت برای ورود برخی از تجهیزات دوره سالمندی که امکان ساخت و تولید آنها در داخل وجود ندارد: باید بپذیریم امکان تأمین و تولید بسیاری از تجهیزات موردنیاز سالمند در کشور وجود ندارد و یا تولید آنها مقرونبهصرفه نیست . در این زمینه دولت و سازمانهای متولی و بخش خصوصی باید تلاش کنند تا نسبت به واردات و توزیع تجهیزات موردنظر برای استفاده سالمندان اقدام کنند.