یادگیری و سلامت ذهن سالمندان

یادگیری و سلامت ذهن سالمندان

باهاتیم:سلامت ذهن سالمندان از چالش هایی است که در این روزگار و با این چالش فزاینده سالمندی، پیش روی ماست.

ذهن و بدن ما به طرز عجیبی با یکدیگر در ارتباط هستند و زمانی که سلامت جسمی خود را بالا می‌بریم، از لحاظ ذهنی و احساسی نیز حس بهتری به  دست می‌آوریم و  این فعالیت فیزیکی  هست که باعث آزادسازی اندورفین، مواد شیمیایی قوی می‌شود که می‌تواند انرژی فرد را افزایش دهد و روحیه او را بهبود ببخشد و ورزش‌های منظم همچنین تأثیر بسیار زیادی روی ازبین‌بردن استرس، بهبود حافظه و کمک به خواب بهتر دارد.

سلامت ذهن

سلامت ذهن حالتی است که به‌وسیله تمرین ذهن با موضوعات چالشی و جدید ایجاد می‌شود. این تمرینات به بهبود توانایی‌های فکری می‌انجامد که به نوبه خود سلامت روان را در پی دارد. مهم‌ترین فاکتور برای زندگی موفق سرعت در پذیرش تغییرات و تطابق با آنهاست. یک نگرش هوشمندانه به تغییرات به فرد کمک می‌کند تا ایده‌های نو و  جدیدی را کشف کند و خود را در فرایندهای یادگیری و مهارتی قرار دهد، تا با چالش‌های موجود روبرو شده، منطبق سازد.

” سلامت ذهن سالمندان و اصولاً همه اقشار سنی، خیلی ساده به‌وسیله تقویت عادت مطالعه به دست می‌آید .”

سلامت ذهن سالمندان و دگرگونی توانایی‌های ذهنی در این دوران

توانایی‌های ذهنـی در سـنین بـالا بـه شیوه‌های بسـیار متفاوتـی تغییر می‌کنند، البته هیـچ الگـوی مشـخصی در ارتباط با سـالمندی بر دیگـر الگوها برتری نـدارد. هر توانایی کـه به‌صورت فـردی یـا به طـور عمومـی بـا بالارفتن سـن دچـار کاهش شـود، تحت عنوان هوش سیال طبقه‌بندی می‌شود: سـرعت انتقـال اطلاعات، آموختـن چیزهای تـازه، توانایـی حل سـریع مسـئله و بسـیاری توانایی‌های دیگر کـه با ایـن کارکردهای بنیادی در ارتباط‌اند. برخلاف آن، توانایی‌های متبلور شـامل آموزش‌ها و تجربیـات عمیـق اسـت کـه وابسـته بـه تمریـن هسـتند و می‌توانند تا سـنین پایانـی عمـر پایدار بمانند یا با تمرین تقویت شوند.

روش‌های موثر در حفظ سلامت ذهن 

دو روش بسیار مؤثر برای حفظ سلامت مغز در سالمندی «تلاش برای یادگیری بیشتر» و «حفظ سلامت ذهن» هستند. میزان تحصیلات و همچنین تلاش برای یادگیری موضوعات و مهارت‌های جدید نشان‌داده‌شده‌اند که می‌توانند نقش بسیار مؤثری در حفظ عملکرد سالم مغز در سالمندی داشته باشد، و رژیم غذایی متعادل و غنی از ریزمغذی‌ها نیز برای سلامت ذهن لازم است ازآنجاکه فعالیت ذهنی به میزان بالایی انرژی و مواد مغذی نیاز دارد دریافت غذاهایی مثل میوه‌ها، سبزیجات ، انواع جوانه گندم در مقادیر زیاد مغز را فعال و فرد را برای فعالیت ذهنی آماده می‌کند.

مسیرهای کسب سلامت ذهن 

مسافرت به مناطق دور و نزدیک باعث علاقمندی بیشتر به موضوع می‌شود، و اتفاقات حین سفر حس کنجکاوی فرد را تحریک می‌کند و موضوعات خلاقانه ذهن فرد را به چالش می‌کشد. فرد می‌تواند سلامت ذهن خود را با مجموعه سؤالاتی ساده ارزیابی کند مثل:

آیا علاقمند به یادگیری هستم ؟

آیا از موضوعات روز آگاهی دارم؟

آیا به خطابه‌ها و سخنرانی افراد مشهور در موضوعات مختلف گوش می‌دهم؟

آیا در فعالیت‌های فرهنگی شرکت می‌کنم؟

اگر پاسخ به سؤالات بالا مثبت باشد می‌توان گفت وی فردی با انگیزش بالاست و اگر پاسخ منفی باشد؛ یعنی که فرد به انگیزش و کمک برای دستیابی به‌سلامت ذهن نیاز دارد.سلامت ذهن سالمندان نیز مقوله ای جدا از این نیست.

توصیه‌های کاربردی برای حفظ و ارتقای سلامت ذهن 

* آموختن مهارت‌های تازه: برای هوشیارسازی ذهن خود بهتر است ذهن‌تان را به فراگیری مهارت‌های تازه مشغول کنید. این چالش می‌تواند به رشد و تکامل ذهنی کمک کند. فعالیت ذهنی باعث می‌شود ارتباطات جدیدی بین سلول‌های عصبی موجود در مغزتان شکل گیرد. باید توجه کرد که با افزایش سن، نیاز به چالش‌های ذهنی برای حفظ و ارتقای سلامت روان افزایش می‌یابد.

*به چالش کشاندن ذهن: برخی ایده‌ها می‌توانند به شما کمک کنند ذهن خود را به چالش بکشید؛ یک‌زبان خارجی بیاموزید، نحوه نواختن یک ساز را آموزش ببینید و تمرین کنید، شغلتان را عوض کنید یا مشغولیت جدیدی برای خودتان دست‌وپا کنید، تفریح یا سرگرمی جدیدی مثل یوگا، نویسندگی یا نقاشی را شروع کنید، برای کمک به دیگران داوطلب شوید.

* خوب و آسوده بخوابید: به تمام اعضای بدنتان، به‌ویژه به مغزتان اجازه دهید به‌قدر کافی استراحت کند. خواب کافی فواید جسمانی و روانی متعددی دارد. در طول خواب، جسم و ذهن ما به استراحت می‌پردازد و تجدید قوا می‌کند. کمبود خواب می‌تواند به اختلال حافظه منجر شود. توصیه‌های ساده و اثربخش دیگری نیز در این زمینه وجود دارند؛ مانند دوش آب گرم، گوش‌دادن به یک موسیقی ملایم و آرام‌سازی ذهن قبل از خواب.

* از سختی‌های زندگی نترسید: یکی از جنبه‌های مهم سلامت، سالم ماندن در شرایطی است که زندگی سخت می‌شود. برخی از مردم توان رویارویی با مشکلات را ندارند و قادر نیستند از پس مشکلات زندگی برآیند. چنین افرادی ممکن است در شرایط سخت زندگی، به رفتارهای ناسالمی مانند مصرف مواد مخدر روی بیاورند.

* روابط اجتماعی خود را تقویت کنید: برخورداری از یک زندگی اجتماعی فعال می‌تواند به حفظ و ارتقای سلامت روان کمک کند، احساس خودارزشمندی به وجود آورد و در بلندمدت به حفظ و ارتقای عملکرد حافظه و قوای ادراکی منجر شود. ایجاد و حفظ روابط اجتماعی مستلزم توجه، تلاش و هوشیاری است و همه این موارد می‌توانند به‌سلامت حافظه کمک کنند.

* استرس‌های خود را مدیریت کنید: وقتی دچار استرس می‌شوید، مغز شما هورمون‌هایی ترشح می‌کند که اگر بدنتان چند روز در معرض آن هورمون‌ها باشد، مغزتان آسیب خواهد دید. استرس درصورتی‌که به‌خوبی مهار و مدیریت نشود، مزمن می‌شود و می‌تواند سطح شادی و نشاط درونی شما را به شکل محسوسی کاهش دهد.

عوامل ازبین‌رفتن سلامت ذهن  

برخی عواملی که منجر به ازبین‌رفتن سلامت ذهن می‌شوند عبارت‌اند از: عدم فعالیت فیزیکی، بیمارهای جسمی، شوک‌های روانی، مصرف برخی داروها، مصرف دخانیات، تغذیه ناسالم، کم سوادی و نداشتن اطلاعات در مورد سلامت ذهنی، و همچنین از آنجا که ضربه خوردن سر انسان می تواند تاثیرات بسیار نامطلوبی برعملکرد آن داشته باشد، حتما سعی کنید از سر خود در برابر آسیب دیدگی محافظت کنید. زمین خوردن سالمندان از شایع ترین علل وارد آمدن ضربه به مغز آنان است.

لذا همان طور که بدن نیاز به تمرین های ورزشی دارد تا بتواند سلامت خود را حفظ کند، مغز و ذهن ما نیز نیاز به تمرین و تلاش دارند تا بتوانند عملکرد مفید خود را تا سنین بالاتری ادامه دهند.

در دنیای علم ضرب‌المثل معروفی در مورد سلامت ذهن وجود دارد که می‌گوید:

‘Use It Or Lose It’

یعنی

«از مغزت استفاده کن یا آن را از دست بده»

که نشان‌دهنده اهمیت استفاده از مغز در جهت حفظ عملکرد آن است.

فرخ هاشمی

فعال و پژوهشگر حوزه بازنشستگی و سالمندی